Kies het juiste kompas
Een kompas heeft de prettige eigenschap dat het naar het (magnetische) noorden wijst. Dat maakt een kompas tot een onmisbaar navigatieinstrument om je kaart te oriënteren, een koers (azimut) te lopen of een kruispeiling uit te voeren.
Waarvoor gebruik je een kompas?
Om je kaart te oriënteren
Tijdens het kaartlezen vergelijk je wat je ziet op de kaart voortdurend met wat je observeert op het terrein. Dat gaat makkelijker als je de kaart gelijk met het terrein oriënteert. Dat doe je door de kaart met een kompas naar het noorden te richten.
Om een koers (Azimut) te lopen
Als je door onherbergzaam terrein loopt, zonder paden of menselijke constructies, dan vertoont de kaart heel weinig herkenningspunten waarop je kan navigeren. Dat is zeker zo op zee.
Bepaal dan op de kaart een richting die je over een afstand wil volgen tot je opnieuw een herkenbaar element zou moeten zien. Een kompas helpt je om de juiste richting (koers) aan te houden.
Om een kruispeiling uit te voeren
Als je niet goed weet waar je precies bent, zoek dan twee punten op het terrein die je op de kaart terugvindt. Met een kompas bepaal je de richting vanuit die twee punten naar je standplaats. Je bevindt je op het punt op de kaart waar die twee lijnen elkaar snijden.
Welk type kompas heb je nodig?
Er zijn twee soorten kompassen: plaatkompassen en peilkompassen.
Plaatkompas
De meeste wandelaars gebruiken een kompas alleen maar om hun kaart te oriënteren, en misschien ook nog om door een bos of een open vlakte een kort stukje koers te lopen. Hiervoor volstaat een plaatkompas.
Peilkompas
Een nauwkeurig peilkompas is gemaakt om heel nauwkeurig een koers te lopen of om een naukeurige kruispeiling uit te voeren. Zo’n kompas bevat een spiegel zodat je de stand van de kompasnaald kan zien terwijl je heel precies een richting schiet.
Peilkompassen zijn sinds het toepassen van satellietnavigatie wat in onbruik geraakt. Als je een nauwkeurige positiebepaling wil verrichten of een precieze koers wil volgen, dan kan je beter een gps of wandelapp op je gsm gebruiken. Dat is veel eenvoudiger en (bij normale satellietontvangst) veel nauwkeuriger.
Elektronisch kompas
Naast de twee traditionele kompassen is er ook nog het elektronisch kompas van je gps of je gsm.
De duurdere modellen Garmin-gps’en en smartphones hebben een 3-assig elektronisch kompas dat zichzelf kalibreert (check dit als je zo’n toestel wil kopen).
Deze kompassen zijn verbazend nauwkeurig en ze geven wereldwijd de juiste informatie omdat ze automatisch de magnetische afwijkingen compenseren.
Een elektronisch kompas overtreft hierdoor de mogelijkheden van een traditioneel kompas. Toch kan je best een traditioneel kompas meenemen: je zal bij het kaartlezen je kompas voortdurend gebruiken. Met een traditioneel kompas is dat geen probleem, met het kompas van je gsm zal de batterij van je toestel snel leeglopen.
Basiskenmerken van een kompas
Als je een (plaat)kompas koopt, kijk dan na of het zeker de volgende kenmerken heeft:
- Een transparante basisplaat met heldere opdruk.
- Een magnetische naald met duidelijke (rode) noordpijl.
- Een draaibare gradenring met een goed afleesbare 360-delige gradenverdeling.
- Een fosforescerende wijzerplaat, noordpijl en richtingspijl zodat het kompas ook in het donker makkelijk afleesbaar is.
- Een meetlat in centimeter en millimeter.
- Een afstandsmeter met de meest gebruikte schalen 1/25.000 en 1/50.000.
- Een vergrootglas om de details op je kaart te lezen.
- Een draagkoordje waarmee je het kompas aan een lus van je broek kan vastmaken. Steek het kompas in je broekzak zodat het beschermd is tegen krassen en je het toch veel en snel kan raadplegen.
Klik om te vergroten – (c) Wandelpunt
Naast de basiskenmerken kan een kompas ook nog een aantal extra kenmerken hebben. Deze zijn alleen voor heel specifieke doeleinden nuttig. Heb je ze niet nodig, koop dat geen kompas dat van al die snufjes is voorzien. Zo’n complex kompas is niet alleen duurder, het is vaak ook een stuk groter en daarmee onhandiger in gebruik.
Magnetische declinatie
Een kompas wijst niet naar het geografische noorden maar naar het magnetische noorden. Het verschil heet de magnetische declinatie. Voor België (en bij uitbreiding West-Europa) is de magetische declinatie kleiner dan de nauwkeurigheid van de meeste kompassen (2,5°- 4°). Je hoeft er dus geen rekening mee te houden en je hoeft ook geen kompas te kopen dat deze declinatie kan compenseren.
In sommige streken, zoals in Groenland, kan de magnetische declinatie oplopen tot 30° of meer. Ga je in zo’n regio wandelen, dan kan het nuttig zijn om wél een kompas te kopen dat de magnetische declinatie kan compenseren.
Er zijn 3 methodes om de magnetische declinatie met je kompas te compenseren:
- Stel de koers die je wil lopen bij met het aantal graden van de magnetische declinatie (dat kan met elk kompas).
- Heeft je kompas een vaste declinatieschaal: laat de kompasnaald naar de declinatie wijzen in plaats van naar de noordpijl.
- Heeft je kompas een aanpasbare declinatieschaal: stel de noordpijl af op de declinatie door middel van een schroefje.
Opmerking: het elektronisch kompas van je smartphone of gps heeft een instelling waarmee je kan kiezen of het kompas naar het geografische of magnetische noorden wijst. Zet het kompas op het geografische noorden om je kaart correct te oriënteren, de magnetische declinatie wordt automatisch gecompenseerd.
Romer
Een Romer is een schaal die je helpt om snel coördinaten op een kaart af te lezen.
Om een wandelroute te navigeren hoef je geen coördinaten te lezen. Een wandelgps of wandelapp op je gsm zijn trouwens veel nauwkeuriger om coördinaten te bepalen.
Koop alleen een kompas met een Romer als je frequent coördinaten op een kaart moet lezen. Dit is populair in het leger, de jeugdbeweging en op cursussen kaart & kompas.
Hellingsmeter
Duurdere kompassen hebben een hellingsmeter (ook clinometer genoemd). Zo’n meter is nuttig om de hellingsgraad van een sneeuwhelling te meten om het lawinegevaar in te schatten.
Bij wandelingen in de zomer of in gebieden zonder lawinegevaar heb je op je kompas eigenlijk geen hellingsmeter nodig.
Globale naald
Door het magnetisme heeft een kompasnaald niet alleen een horizontale (declinatie) afwijking, er is ook een vertikale (inclinatie) afwijking. Hierdoor kunnen kompasnaalden die afgesteld zijn voor het noordelijk halfrond tegen het kompashuis blokkeren als je ze te ver naar het zuiden brengt.
Kompassen met een ‘Globale naald’ zijn er speciaal voor gebouwd en werken wereldwijd even optimaal. Koop dus alléén een kompas met een Globale naald als je naar het zuidelijk halfrond trekt.
Opmerking: het elektronisch kompas van je smartphone of gsm is 3-assig, het werkt wereldwijd.
Koop het juiste kompas
De meest verkochte kompassen zijn van het merk Suunto of Silva. Beide merken hebben een gamma dat in prijs varieert tussen ongeveer 20 en 90 euro.
Plaatkompas
Het absolute instapmodel volstaat zeker om je kaart te oriënteren, maar dit model heeft één nadeel: het heeft geen vergrootglas. Dat is een handige functie om de details op een topografische kaart te lezen.
Instapmodel zonder vergrootglas
(Silva Field)
Overweeg daarom een model met vergrootglas: de Suunto A-30 of de Silva Ranger. Als je naar het zuidelijk halfrond trekt, kies dan voor een nog duurder model met een Globale kompasnaald.
Instapmodel met vergrootglas
(Suunto A-30)
Peilkompas
Wil je toch nauwkeurige peilingen schieten, dan heb je een duurder peilkompas nodig. Je hebt de keuze tussen twee modellen.
Spiegelplaat peilkompas
Dit peilkompas monteert een spiegel bovenop de basisplaat van een plaatkompas. Je hebt dus een peilkompas dat alle functies van een plaatkompas behoudt: meetlat, afstandmeters, romers, vergrootglas, hellingsmeter.
Dit lijkt aantrekkelijk maar het heeft wel als nadeel dat het kompas wat groot en onhandig wordt. Ook het steeds weer openklappen van het spiegelhuis wordt op den duur wat vervelend.
Opgelet: Silva heeft geen Global versie in dit type, Suunto heeft die wel.
Plaatmodel met spiegel voor nauwkeurige peilingen
(Silva Expedition S)
Spiegeldoos peilkompas
Dit peilkompas monteert het kompas en de spiegel in een doosje. Dat is handig: je kompas is klein en goed opgeborgen. Maar je mist de functies van een basisplaat. Je zou dit kompas kunnen combineren met een eenvoudig plaatkompas.
Overweeg zeker om ineens de wereldwijd bruikbare Global versie te kopen.
Doosmodel met spiegel voor nauwkeurige peilingen
(Suunto MB6 Global)
Onze keuze
Wij kiezen voor een eenvoudig en betaalbaar (minder dan 30 euro) plaatkompas: de Suunto A-30. Dit kompas heeft alle kenmerken die je van een goed kompas verwacht.
Het kompas heeft geen aanpasbare declinatie-compensatie schaal, maar dat heb je in België toch niet nodig. Je kan zo nodig toch compenseren met de vaste declinatie-compensatie schaal of gewoon de gradenring verdraaien.
Over korte afstanden kan je met dit kompas een acceptabel nauwkeurige koers lopen. Voor lange afstanden gebruik je beter een gps.
Dit kompas heeft geen globale naald, je moet er dus aan denken om een duurder kompas te kopen als je ooit ten zuiden van de evenaar gaat wandelen. Of gebruik dan gewoon het kompas van je gps of smartphone, die werken wereldwijd.
